Giáo trình điện tử
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
trong nghiên cứu khoa học

MỤC LỤC

Phần 4. Phương pháp viết tài liệu khoa học

Phát triển ý tưởng từ dàn ý

Văn phong khoa học

Sau khi đã lập dàn ý chi tiết và viết sơ thảo bằng các nội dung cơ bản, giai đoạn tiếp theo là hoàn chỉnh bản thảo bằng cách bổ sung các nội dung chi tiết, kiểm tra và sắp xếp lại các ý cho đúng văn phong khoa học.

Nếu như không ai có thể liệt kê ra một cách đầy đủ các bước viết một tài liệu khoa học, nếu như không có một mẫu dàn ý nào là hoàn chỉnh và có trật tự bất di bất dịch cho mọi tài liệu, thì có một quy tắc luôn áp dụng cho tất cả các tài liệu khoa học: phải logic, chính xác, rõ ràng và súc tích. Để làm được điều này, tài liệu phải sử dụng một phong cách, giọng điệu, ngôn ngữ phù hợp. Đó là văn phong khoa học.

Văn phong khoa học phải có lập luận chặt chẽ, thực tế là được xây dựng trên cơ sở phương pháp chứng minh. Lập luận này được hỗ trợ bằng một hệ thống các trích dẫn tham khảo và dữ liệu minh hoạ.

Văn phong khoa học phải chính xác về mặt ngữ pháp và từ vựng. Một tài liệu khoa học mắc lỗi ngữ pháp, chính tả hay sử dụng thuật ngữ, khái niệm không chính xác sẽ giảm tính thuyết phục. Nếu ai học và sử dụng ngoại ngữ đều phải có ít nhất là các sách văn phạm và từ điển để tra cứu, thì một nhà nghiên cứu viết tài liệu khoa học bằng tiếng Việt cũng nên, nếu không muốn nói là bắt buộc, trang bị cho mình ít nhất một cuốn từ điển tiếng Việt đáng tin cậy để sử dụng từ ngữ cho chính xác. Ngoài ra, nếu không chắc chắn về khả năng viết đúng của mình, có thể tìm mua các sách hướng dẫn khắc phục lỗi ngữ pháp và lỗi chính tả do các chuyên gia đáng tin cậy biên soạn. Trong phạm vi giáo trình này, chúng tôi giới thiệu ba ấn bản tham khảo tương đối đủ để dùng ở mức độ tổng quát:

• Cao Xuân Hạo, Lý Tùng Hiếu, Nguyễn Kiên Trường, Võ Xuân Trang, Trần Thị Tuyết Mai. 2005. Lỗi ngữ pháp và cách khắc phục. Ấn bản thứ hai. Lý Tùng Hiếu hiệu đính. TP. Hồ Chí Minh: Khoa học Xã hội. 318 tr.
• Lê Trung Hoa. 2005. Lỗi chính tả và cách khắc phục. Ấn bản thứ hai. TP. Hồ Chí Minh: Khoa học Xã hội. 191 tr.
• Viện Ngôn ngữ học. Từ điển tiếng Việt. Hoàng Phê chủ biên. Hà Nội: Trung tâm Từ điển học. Các ấn bản: thứ hai, 1991; thứ bảy, 1999; thứ tám, 2001; thứ mười ba, 2006.
  

Văn phong khoa học không thể hiện tình cảm yêu ghét của người viết mà cần thể hiện tính khách quan cao độ.

Lời văn sử dụng trong tài liệu khoa học thường dùng ở thể bị động. Nhưng tuỳ theo ý đồ và trọng tâm vấn đề cần trình bày mà tác giả sử dụng kết hợp linh động hai thể chủ động và bị động. Bài viết chỉ dùng thể bị động sẽ tạo cảm giác nặng nề nơi người đọc.

Câu văn trong tài liệu khoa học không nên quá cầu kì, phức tạp mà nên đơn giản vừa phải và rõ ràng, mạch lạc. Câu quá ngắn thì bài viết bị "cụt", đọc khô và cứng; câu quá dài làm bài viết rối rắm, khó nhớ, ý cần trình bày không được nổi bật.

Từ ngữ sử dụng trong tài liệu khoa học phải rõ ràng, không mang nhiều nghĩa ẩn dụ hay hàm ý. Đồng thời, cũng cần tránh sử dụng khẩu ngữ trong văn viết.

Đối với thuật ngữ khoa học, cần tham khảo các quy tắc sử dụng thuật ngữ trong chuyên ngành, có đối chiếu với các quy tắc sử dụng từ ngữ chính thức (từ điển), kể cả đối với thuật ngữ và tên riêng tiếng nước ngoài.

Để văn bản trình bày được rõ ràng, cần phân đoạn văn bản một cách hợp lí, mỗi đoạn trình bày tương đối rõ ràng và trọn vẹn một ý, một điểm hay một vấn đề nào đó. Giữa các đoạn được liên kết với nhau bằng các từ, ngữ, yếu tố chuyển ý một cách hài hoà, đa dạng, làm cho các đoạn liền lạc, có liên hệ chặt chẽ với nhau, tránh tình trạng bị đứt khúc, gãy đoạn trong mạch diễn đạt.

Các dấu câu cũng cần được sử dụng hợp lí và đúng cách để phục vụ tốt ý đồ trình bày, làm văn bản trở nên rõ ràng và khúc chiết.

Bài tập tự kiểm tra