Giáo trình điện tử
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
trong nghiên cứu khoa học

MỤC LỤC

Phần 4. Phương pháp viết tài liệu khoa học

Cấu trúc một số loại tài liệu khoa học cơ bản

Bài báo khoa học

Mục đích sau cùng của nghiên cứu khoa học là góp phần vào sự phát triển của khoa học. Để làm được điều này, kết quả nghiên cứu phải được biết đến, tri thức mới phải được chuyển giao vào đời sống xã hội. Do đó, kết quả hay tri thức mới này cần được kiểm tra trước tiên bởi các chuyên gia trong ngành, không chỉ để xác nhận giá trị mà còn để kích thích và định hướng các nghiên cứu về sau. Và hệ thống đáp ứng tốt nhất yêu cầu này chính là các tạp chí khoa học, có hội đồng biên tập chuyên ngành và hệ thống phản biện chuyên gia với mọi bài báo gửi đăng, có hệ thống lưu trữ đầy đủ và dễ dàng đối chiếu khi cần đến.

Có hai loại bài báo khoa học:

• bài báo khoa học theo nghĩa hẹp: đăng những kết quả nghiên cứu mới hoặc chưa công bố;
• bài báo tổng hợp: bài báo giới thiệu, phân tích và tổng hợp hiện trạng nghiên cứu về một chủ đề nào đó, dựa trên các dữ liệu đã công bố;

Cấu trúc bài báo khoa học

Dù mỗi loại bài báo có những phần chi tiết khác nhau, được quy định cụ thể về cách trình bày, bố cục, độ dài,... tuỳ từng tờ báo, nhưng thông thường đều có cấu trúc IMRaD (Introduction, Methods, Results, and Discussion).

• Bài báo khoa học theo nghĩa hẹp: đa số các bài báo khoa học thường có các thành phần như sau:
• mở đầu: giới thiệu bối cảnh và vấn đề nghiên cứu, các kết quả liên quan đã công bố trước đó, các giả thuyết hoặc mục đích nghiên cứu,...;
• nếu địa điểm nghiên cứu có vai trò thiết yếu đến sự diễn dịch kết quả thì có một phần giới thiệu riêng;
• vật liệu và phương pháp: nếu các phương pháp là của riêng mình thì mô tả đầy đủ, nếu là phương pháp đã công bố thì phải trích dẫn tham khảo chính xác;
• kết quả: mô tả một cách khách quan các kết quả thu được, bằng số liệu thống kê, hình ảnh,...;
• diễn giải kết quả và đối chiếu với giả thuyết đã đặt ra (theo góc nhìn chủ quan của tác giả);
• thảo luận các kết quả thu được, đối chiếu với các kết quả đã công bố trước đó (theo góc nhìn chủ quan của tác giả);
• kết luận về ý nghĩa của kết quả thu được và nêu ra những triển vọng nghiên cứu về sau;
• lời cảm ơn: viết rất ngắn gọn, dành cho những người hoặc cơ quan, tổ chức có vai trò thực sự quyết định đến sự thành công của đề tài nghiên cứu;
• danh mục tham khảo: liệt kê đầy đủ các tài liệu đã tham khảo và trích dẫn trong bài viết.

Ví dụ về bài báo nghiên cứu

• Bài báo tổng hợp: một bài báo tổng hợp thường có các thành phần phổ biến như sau:
• mở đầu: giới thiệu bối cảnh, hiện trạng nghiên cứu về chủ đề đang bàn, các giả thuyết và mục đích nghiên cứu, các lợi ích khoa học và phạm vi ứng dụng của vấn đề được nghiên cứu;
• phương pháp: mô tả các phương pháp đã được sử dụng để nghiên cứu vấn đề, những ưu điểm và hạn chế theo từng khía cạnh được xử lí và phân tích;
• kết quả: thường trình bày các kết quả đã công bố theo một góc nhìn phân tích nhằm tìm ra các điểm chung và các mặt đặc thù, thậm chí mâu thuẫn, của các kết quả đó;
• thảo luận: thường là ý kiến thể hiện góc nhìn của cá nhân tác giả bài báo đối với các tác giả được tham khảo, thông qua cách sắp xếp, phân tích và tổng hợp các khía cạnh khác nhau của vấn đề;
• kết luận: tóm tắt lại các kết luận quan trọng và triển vọng nghiên cứu trong tương lai;
• lời cảm ơn: nếu cần thiết, viết thật ngắn gọn và chỉ dành cho những người hay cơ quan, tổ chức có vai trò quyết định đến việc hoàn thành bài báo;
• danh mục tham khảo: liệt kê đầy đủ tất cả các tài liệu đã tham khảo và trích dẫn trong bài viết.

Ví dụ về bài báo tổng hợp

Bài tập tự kiểm tra