Giáo trình điện tử
Phương pháp nghiên cứu tài liệu
trong nghiên cứu khoa học

Ngoại trừ những chủ đề hết sức đặc biệt, mà bản thân tên gọi chủ đề đã là một từ khoá tốt giới hạn ngay lập tức phạm vi tìm hiểu, thì thông thường từ khoá phải được xác định dần dần, từ tổng quát đến chi tiết, sao cho tìm được những khái niệm đặc trưng nhất, có tính đại diện cao nhất cho chủ đề cần tìm tài liệu.

• Nếu chưa nắm rõ các thuật ngữ liên quan đến chủ đề đang quan tâm, hãy xuất phát từ các danh bạ mạng và các từ điển thuật ngữ chuyên ngành, bộ thuật ngữ chuyên đề (thesaurus). 
• Chọn các thuật ngữ từ cấp tổng quát nhất đi xuống, để xác định dần các khái niệm cơ bản được sử dụng trong từng chuyên ngành hẹp, tránh sử dụng các khái niệm do bản thân tra từ điển tiếng và... dịch ra (?!).
• Chọn từ khoá phù hợp với nguyên tắc hoạt động của mỗi công cụ tìm kiếm. Đặc biệt lưu ý là các từ khoá dùng hiệu quả trong các bộ máy tìm kiếm không phải lúc nào cũng cho kết quả tốt trong các cơ sở dữ liệu.
• Đối với các bộ máy tìm kiếm phổ thông (như Google, Yahoo!, v.v.), ngoài các từ khoá tổng quát (sơ cấp), cần dùng kèm các từ khoá chi tiết (thứ cấp) để xác định càng chính xác càng tốt những tài liệu cần tìm: vì các bộ máy tìm kiếm trong toàn bộ nội dung từng trang web, cần phán đoán các từ khoá thứ cấp được sử dụng trong nhan đề trang, các đề mục con trong trang, tên tác giả, các khái niệm quan trọng trong nội dung bài, v.v

• Ngoại trừ trường hợp cần tìm một chuỗi chính xác, không nên dùng các từ không mang khái niệm, ngữ nghĩa cụ thể. Ví dụ: of, the, a, at, in, on,... (trong tiếng Anh) hay le, la, les,... (trong tiếng Pháp).
• Đa số các công cụ tìm kiếm không phân biệt chữ in và chữ thường.
• Nhiều bộ máy tìm kiếm không phân biệt chữ có dấu và không dấu. Tuy nhiên, điều này chỉ đúng đối với các thứ tiếng thuộc ngữ hệ Latin, còn đối với tiếng Việt có dấu Unicode thì vẫn thường có sự khác biệt.

Chiến lược nào: tìm từng trang, bài hay tìm nguồn tài liệu?

Các bộ máy tìm kiếm là công cụ tìm kiếm được sử dụng nhiều nhất trên Mạng. Cần phải thừa nhận tính hữu ích, tiện lợi của các bộ máy tìm kiếm, tuy nhiên mỗi công cụ đều có những ưu điểm và phạm vi phát huy hiệu quả của nó.

Có hai cách tiếp cận về chiến lược tìm kiếm thông tin:

• Chiến lược tìm trang, bài: dùng khi muốn tìm các từ chính xác trong toàn bộ nội dung của các trang web. 
• Cách này hữu hiệu khi dùng bộ máy tìm kiếm để tìm các trang, bài có tính chất thời sự, hoặc các trang mô tả thông tin cá nhân, sự việc cụ thể. 
• Chiến lược này đòi hỏi phải chọn lựa bộ từ khoá tốt và biết kết hợp linh hoạt các công thức tìm kiếm. 
• Hạn chế của chiến lược này là không có tính chọn lọc thông tin và không khai thác được phần mạng ẩn hay mạng tầng sâu.
• Chiến lược tìm nguồn: mục tiêu của chiến lược này là tìm các nguồn cung cấp loại thông tin phù hợp nhất với nhu cầu tìm kiếm. 
• Các danh bạ mạng, các cổng thông tin chuyên đề sẽ giúp xác định được nhiều nguồn cung cấp thông tin về một chủ đề nào đó.
• Sử dụng những nguồn cung cấp kết quả phù hợp đã biết (ví dụ: khi tìm bằng các bộ máy tìm kiếm, chọn lọc được một tài liệu phù hợp từ một nguồn nào đó), dùng các chức năng tìm kiếm hoặc mở các chuyên mục của chính nguồn cung cấp đó để tìm tiếp các tài liệu liên quan.
• Khai thác các mục "Liên kết website" của những nguồn cung cấp thông tin phù hợp đã biết.
• Hạn chế của chiến lược này là cần phải hiểu rõ các nguồn cung cấp tài liệu cũng như cấu trúc tổ chức các website.

Không có chiến lược nào là hoàn hảo! Điều quan trọng nhất là biết được ưu điểm và nhược điểm của mỗi chiến lược là gì, và biết mình cần tìm gì, để kết hợp linh hoạt và nhuần nhuyễn nhiều phương pháp, nhiều công cụ khác nhau để đạt được hiệu quả tối đa trong tìm kiếm thông tin.

Tìm kiếm thông tin trên Internet không phải là một khoa học chính xác và luôn có phần nào đó dựa trên sự tình cờ. Chính vì vậy, nền tảng của nghệ thuật tìm kiếm thông tin là sự kết hợp hài hoà giữa các nguyên tắc chính xác và tính ngẫu nhiên. Và, như Louis Pasteur đã nói: "Sự ngẫu nhiên chỉ làm thăng hoa những tư tưởng đã chín muồi."